|
نرم‌افزار با لوازم خانه، همانند میز، صندلی و یا سایر اشیای مصنوع تفاوت‌های عمده‌ای دارد. مهمترین تفاوت نرم‌افزار آن است که همگان طریقه‌ی ساخت و نحوه‌ی کارکرد صندلی را می‌دانند، حال آنکه نحوه‌ی ساخت و چگونگی کارکرد یک نرم‌افزار بدون دردست داشتن کد متن (Source Code) آن مشخص نمی‌باشد. شرکت‌های رایانه‌ای ما را وادار کرده‌اند که به نرم‌افزار نیز همانند اشیای مصنوع نگاه کنیم. آن‌ها نرم‌افزارهایی را به ما می‌فروشند، که ما حق دانستن طریقه‌ی کار آن‌ها را نداریم، از آنجایی که کد متن نرم‌افزار در اختیار ما نمی‌باشد. ما حق نداریم این‌نرم‌افزارها را بهبود بخشیم. ما حق نداریم این نرم‌افزارها را برای مصرف خودمان شخصی‌سازی کنیم. این وضعیتی است که نرم‌افزارهای انحصاری و غیر آزاد به وجود آورده‌اند. وضعیتی که ما کاربران فقط حق استفاده از یک نرم‌افزار بدان گونه که سازنده‌ی آن در نظر گرفته، را داریم.
در ابتدای پیدایش صنعت رایانه، در اواخر دهه‌ی ۵۰، ۶۰ و حتی اوایل دهه ۷۰ میلادی، دانشمندان آن زمان علم رایانه، ترسی نداشتند که کدشان را در اختیار دیگران قرار دهند. در آن زمان‌ها، این دانشمندان، که پایه‌گذاران فن‌آوری‌های امروز هستند؛ همگی در جهت اعتلای دانش جامعه تلاش می‌کردند و پیشرفت علم را به منافع شخصی خود ترجیح می‌دادند. با گشترش صنعت رایانه، عده‌ای در صدد آن برآمدند که بتوانند از این میان، تجارت‌هایی بسازند. این‌ها برخلاف نسل قبلشان، از در اختیار گذاشتن کدهای خود به دیگران امتناع ورزیدند، و کد را اسرار شخصی خود تلقی کردند. بدین ترتیب بود که به مرور زمان فرهنگ همکاری میان دانشمندان علوم رایانه از بین رفت؛ و شرکت‌های رایانه‌ای اقدام به عرضه‌ی بسته‌هایی سیاه به عنوان نرم‌افزار نمودند.
اما عده‌ای حاضر نشدند که این وضع را بپذیرند، و از دست رفتن آزادی‌هایشان در زمینه‌ی نرم‌افزاری که خریده‌اند را قبول کنند. از این جمله ریچارد استالمن یکی از متخصصین و برنامه‌نویس‌های دانشگاه MIT بود. او که با چشم خویش، شاهد از دست رفتن آزادی‌هایش بود، تصمیم گرفت که به مبارزه با نرم‌افزارهای انحصاری بپردازد. وی در سال ۱۹۸۴، بنیاد نرم‌افزار آزاد را پایه‌گذاری کرد. هدف اولیه‌ی این بنیاد، ساخت سیستم‌عاملی کاملا آزاد بود. برای این منظور پروژه‌ی گنو تاسیس گردید. در آن زمان قرار شد که GNU مخفف GNU's Not Unix، سیستم عاملی شبیه یونیکس باشد، که بتواند تمامی قابلیت‌ها و امکانات سایر یونیکس‌ها را در اختیار کاربرانش قرار دهد. پروژه‌ی گنو، بسیاری از برنامه‌های لازم برای ساخت چنین سیستمی را نوشت، و در سال ۱۹۹۱ با اضافه شدن هسته‌ی لینوکس به سایر نرم‌افزارهای گنو، سیستم‌عامل گنو/لینوکس عملا قابل استفاده گردید.
در ابتدای تاسیس بنیاد نرم‌افزار آزاد، اکثر رسانه‌های جمعی، هدف این سازمان را خیالی واهی می‌پنداشتند. آنان می‌پرسیدند که "چگونه یک نفر به تنهایی می‌تواند سیستم عامل بنویسد؟" اما استالمن تنها نماند. در طول سا‌ل‌های بعد، تعداد کثیری از کسانی که عقایدی مشترک با استالمن داشتند به او پیوستند، و پروژه‌ی گنو تبدیل به پروژه‌ای جهانی متشکل از خیل عظیمی برنامه‌نویس گردید و تبدیل به سمبلی برای سایر پروژه‌های نرم‌افزار آزاد شد. پس از آن دانشگاه برکلی تصمیم گرفت که نسخه‌ای آزاد از سیستم‌عامل یونیکس خود با نام BSD را عرضه کند. این کار پس از مشکلات بسیار در سال ۱۹۹۴ انجام شد، و بازماندگان آن سیستم عامل، با نام‌های Free BSD ، Net BSD و Open BSD امروزه همچنان سیستم‌هایی بسیار محبوب و با قابلیت می‌باشند. در ۱۹۹۲، پروژه‌ی XFree 86 با هدف ساخت نسخه‌ای آزاد از X Window System بنیان نهاده شد و چند سال بعد بنیاد آپاچی (Apache) ، نیز، که امروزه تولید کننده‌ی محبوبترین نرم‌افزار کارگزار وب در جهان است، شروع به کار کرد.
اما نرم‌افزار آزاد چیست؟ نرم‌افزار آزاد نرم‌افزاری است که کاربران آن مشخصا حقوق زیر را داشته باشند:
۰. آزادی در اجرای برنامه، برای هر مقصودی.
۱. آزادی مطالعه چگونگی کارکرد برنامه، و وفق آن با نیازهای خود. دسترسی به کد متن پیش‌شرط این مورد می‌باشد.
۲. آزادی پخش مجدّد کپی‌هایی از برنامه تا بتوانید به همسایه خود کمک کنید.
۳. آزادی بهبود برنامه، و انتشار اصلاحات به عموم، تا تمام جامعه بهره برد. دسترسی به کد مرجع پیش‌شرط این مورد می‌باشد.
در سال ۱۹۹۸، عده‌ای که عقیده داشتند واژه‌ی نرم‌افزار آزاد مناسب نمی‌باشد، شروع به استفاده از واژه‌ی باز متن کردند. تفاوت این گروه با طرفداران پروژه‌ی گنو و نرم‌افزار آزاد در این است که به عقیده‌ی این گروه نرم‌افزار انحصاری اشکالی ندارد، اما نرم‌افزار متن باز صرفا بهتر است، حال آنکه به عقیده‌ی طرفداران نرم‌افزار آزاد، نرم‌افزار انحصاری غلط است و باعث عقب ماندن جامعه می‌گردد. گروهی نیز به تازگی برای آنکه خود را به هیچ یک از این کمپ‌ها نسبت ندهند، از عبارت Free/Libre Open Source Software یا FLOSS استفاده می‌کنند که مجموعه‌ای از همه‌ی واژه‌های توصیف کننده‌ی نرم‌افزار آزاد می‌باشد. |
