راهنمای کار با خط فرمان متنی لینوکس – بخش چهارم

استفاده از فرامین پس زمینه و پیش زمینه

در ادامه مثالی که در بالا ذکر شد، برای برگرداندن برنامه vi به پیش زمینه میتوانید از دستور زیر استفاده کنید:

$ fg %2

با این دستور، برنامه vi مجددا روی پوسته فرمان نمایش داده خواهد شد. با فشردن کلیدهای Ctrl+z میتوانید مجددا آنرا به پس زمینه بفرستید.

هشدار : قبل از اینکه یک برنامه واژه پرداز و یا برنامه ای که اطلاعات ذخیره نشده دارد را به پس زمینه ارسال کنید، اطلاعات آنرا ذخیره نمایید. برنامه های پس زمینه به سادگی فراموش میشوند و ممکن است اطلاعات خود را از دست بدهید.

همانطوری که دیدید برای نمایش یک برنامه پس زمینه از علامت درصد و شماره آن که در دستور jobs مشخص شده بود استفاده شد. علاوه بر شماره، میتوانید بجای آن نام برنامه و یا قسمتی از نام برنامه که ابتدای آن علامت سوال قرار داده شده استفاده کنید. این کار هنگامی که دو برنامه مشابه به همراه دو فایل متفاوت باز هستند، به شما کمک خواهد کرد. برای روشن شدن مطلب به مثال زیر توجه کنید :

$ jobs

[2] Stopped vi

[3]- Stopped mc

[4]+ Stopped vi ./mytext

$ fg %?my

با تایپ دستور fg %?my برنامه vi که در حال ویرایش فایل mytext است، در پوسته فرمان نمایش داده خواهد شد.

پیکربندی پوسته فرمان

برای اینکه بتوانید بطور موثرتری از پوسته فرمان خود استفاده کنید، میتوانید آنرا بنا به خواسته خود تنظیم کنید. برای این منظور باید فایلهای پیکربندی پوسته فرمان خود را ویرایش کنید.

تعدادی فایل پیکربندی وجود دارد که نحوه رفتار پوسته فرمان شما را تعیین میکند. برخی از این فایلها برای تمام کاربران و پوسته ها مشترک بوده و برخی مخصوص یک کاربر خاص هستند. فایلهای پیکربندی زیر فایلهایی هستند که هر کاربر پوسته فرمان در لینوکس از آنها استفاده میکند :

• etc/profile : این فایل اطلاعات محیط کاربری هر کاربر را ذخیره میکند. این فایل هنگامی اجرا میشود که شما به سیستم وارد شده و پوسته فرمان آغاز به کار میکند. این فایل مقادیر پیش گزیده مسیر، شکل اعلان فرمان، حداکثر تعداد فایلی که شما میتوانید ایجاد کنید و مجوز های پیش گزیده برای فایلهایی که ایجاد میکنید را تعیین میکند. همچنین این فایل متغییر های محیطی مانند محل صندوق پستی و اندازه فایلهای تاریخچه را تنظیم میکند.
• etc/bashrc : این فایل برای هر کاربری که پوسته bash را اجرامیکند، اجرا میشود. این فایل حالت اعلان فرمان را تنظیم میکند. مقادیر این فایل میتواند توسط فایل bashrc که در دایرکتوری خانگی هر کاربر وجود دارد، تحت تاثیر قرار گیرد.
• bashrc./~ : این فایل حاوی اطلاعات مربوط به bash هر کاربر میباشد. این فایل هنگامی خوانده میشود که به سیستم وارد میشود و هر گاه که یک پوسته جدید باز میکنید. اینجا بهترین مکان برای ذخیره متغییرهای محیطی و فرمانهای مستعار خاص خودتان است.
• bash_profile./~ : این فایل برای وارد کردن اطلاعات خاصی که هر کاربر در استفاده از پوسته بکار میبرد میباشد. این فایل تنها یکبار اجرا میشود. هنگامی که کاربر به سیستم وارد میشود. این فایل تعدادی از متغییرهای محیطی را مقدار دهی کرده و فایل bashrc مربوط به کاربر را اجرا میکند.
• bash_logout./~ : این فایل هر گاه که شما از سیستم خارج میشوید اجرا میشود. این فایل فقط صفحه نمایش را پاک میکند.

برای تغییر فایلهای etc/profile و etc/bashrc باید با کاربر ریشه وارد سیستم شده باشید. هر کاربر میتواند اطلاعات موجود در فایلهای bash_profile، bashrc و bash_logout موجود در دایرکتوری های خود را تغییر دهد.

در قسمت زیر با برخی تنظیمات فایلهای پیکربندی پوسته فرمان آشنا میشوید. در بیشتر موارد، تغییرات در فایل bashrc موجود در دایرکتوری خانگی صورت میگیرد. هرچند در صورتی که شما یک مدیر سیستم باشید، ممکن است این تنظیمات را برای کل کاربران خود اعمال کنید.

تنظیم اعلان فرمان

اعلان فرمان شما از تعدادی کاراکتر تشکیل شده است که هر گاه که به نمایش در می آید، معنی آن این است که پوسته فرمان آماده دریافت فرمان جدید است. محتویات اعلان فرمان در متغییر محیطی PS1 قرار دارد. در صورتی که پوسته فرمان شما به ورودی بیشتری نیاز داشته باشد، از مقادیر PS2، PS3 و PS4 نیز استفاده خواهد شد.

هنگامی که سیستم لینوکس شما نصب میشود، اعلان فرمان طوری تنظیم میشود که حاوی اطلاعات زیر باشد: نام کاربری شما، نام کامپیوتر شما و نام دایرکتوری که اکنون در آن قرار دارید. این اطلاعات در میان دو براکت قرار گرفته و در انتهای آن برای کاربران عادی یک علامت دلار ($) و برای کاربر ریشه علامت پوند (#) قرار دارد. در زیر مثالی از یک اعلان فرمان را میبینید:

[alan@Memphis alan]$

این امکان وجود دارد تا اطلاعات مختلفی را به اعلان فرمانتان اضافه کنید. این اطلاعات میتواند شامل شماره ترمینال، تاریخ، زمان و اطلاعات دیگر باشد. برای مثال :

• ! : شماره فعلی تاریخچه فرمان را نشان میدهد.
• # : شماره دستور آخرین دستور را نشان میدهد.
• $ : اعلان فرمان استاندارد را نشان میدهد.
• W : فقط دایرکتوری کاری جاری را نشان میدهد.
• \ : فقط یک بک اسلش نشان داده میشود.
• d : روز، ماه و شماره روز را نمایش میدهد. مثلا : Sat Jan 23
• h : نام کامپیوتر میزبان را نشان میدهد.
• n : یک خط جدید باز میکند.
• s : نام پوسته فرمان را نشان میدهد. مثلا bash
• t : زمان را بصورت ساعت، دقیقه و ثانیه نمایش میدهد. برای مثال : 10:14:40
• u : نام کاربر را نمایش میدهد.
• w : مسیر کامل دایرکتوری جاری را نمایش میدهد.

نکته : در صورتی که اعلان فرمان خود را به صورت موقت با تایپ مقادیر مربوطه در پوسته فرمان تغییر میدهید، باید مقادیر PS1 را بین دو گیومه قرار دهید . مثلا دستور: export PS1=”[ w]$]” اعلان فرمان را به صورت زیر نشان میدهد: [20:25:40 /var/spool/mail]$

برای ایجاد تغییرات دائمی در اعلان فرمان، باید مقدار PS1 را به فایل bashrc موجود در دایرکتوری خانگی خود اضافه کنید. معمولا این مقدار قبلا وجود دارد و کافی است آنرا تغییر دهید.

تنظیم اسامی مستعار

در لینوکس این امکان وجود دارد تا برای آسانی بیشتر، اسامی مستعاری را بجای فرمان اصلی تعیین کنید. برای اضافه کردن اسامی مستعار باید از دستور alias استفاده کنید. به مثالهای زیر توجه کنید:

$ alias p='pwd; ls -CF'

$ alias rm='rm -i'

در مثال نخست حرف p دستور pwd را اجرا کرده و پس از آن دستور ls -CF اجرا خواهد شد که محتویات دایرکتوری جاری را چاپ خواهد کرد. در مثال دوم، دستور rm طوری تنظیم شده است تا فقط با گزینه i اجرا شود.

در صورتی که دستور alias را به تنهایی تایپ کنید، لیستی از اسامی مستعاری که تنظیم کرده اید نمایش داده میشود. توجه داشته باشید که اسامی مستعار در یک فایل پیکربندی ذخیره شده و با بستن پوسته فرمان از بین نمی روند.

کار کردن با سیستم فایل لینوکس

سیستم فایل لینوکس ساختاری است که اطلاعات شما را در کامپیوتر ذخیره میکند. فایلها در یک ساختار درختی از دایرکتوری ها ذخیره میشوند. هر دایرکتوری میتواند حاوی فایلها و دایرکتوری های دیگری باشد. در صورتی که بخواهید ساختار سیستم فایل لینوکس را دقیق تر توصیف کنید، آن بیشتر شبیه یک درخت وارونه است. در بالاترین نقطه، دایرکتوری ریشه قرار دارد که بوسیله یک اسلش تنها نشان داده میشود. در زیر آن دایرکتوری های عمومی و سیستمی سیستم عامل لینوکس قرار میگیرند. مانند bin، dev، home و tmp . هر کدام از این دایرکتوری ها محتوی دایرکتوری های دیگری هستند

برخی از دایرکتوری های مهم سیستم فایل لینوکس در زیر توضیح داده شده اند.

• bin : فرامین عمومی سیستم عامل لینوکس در این دایرکتوری قرار دارند. مانند ls، sort و chmod.
• dev : حاوی نقاط دسترسی به ابزارهای سخت افزاری کامپیوتر شما است. مانند ترمینالها (tty)، دیسکهای فلاپی (fd)، دیسکهای سخت (hd) و ... کاربران بطور معمول برای دستیابی به این دستگاهها از نامهای آنها استفاده میکنند.
• etc : حاوی برخی فایلهای پیکربندی سیستم است.
• home : دایرکتوری های کاربران یک سیستم لینوکس در این دایرکتوری قرار میگیرد.
• mnt : محلی را برای متصل کردن ابزارها و دیسکها مانند فلاپی، CD-ROM و درایوهای شبکه ایجاد میکند.
• root : دایرکتوری خانگی کاربر ریشه است.
• sbin : دستورات مدیریتی سیستم در این دایرکتوری قرار میگیرند.
• tmp : محل قرارگیری فایلهای موقت.
• usr : محل قرارگیری مستندات سیستم، بازی ها، فایلهای گرافیکی، کتابخانه ها و بسیاری چیزهای دیگر.

ساختار سیستم فایل در داس و ویندوز با ساختار آن در لینوکس متفاوت هستند. با وجودی که شباهت هایی نیز در این میان دیده میشود ولی تفاوت های عمده به شرح زیر هستند:

• در داس و ویندوز برای دسترسی به ابزارهای ذخیره سازی مختلف و پارتیشن های مختلف دیسک سخت از حروفی که به نام درایو موسوم بودند استفاده میکردید. مانند A برای فلاپی، C برای دیسک سخت و ... در لینوکس تمام ابزارهای ذخیره سازی در دل سیستم فایل باهم ادغام شده اند. مثلا محتویات یک فلاپی دیسک در مسیر mnt/floppy قرار میگیرد و... ممکن است در ابتدای کار اصلا به این سیستم عادت نداشته باشید ولی پس از مدتی به آن عادت خواهید کرد. محلی که شما برای ذخیره فایلها و اطلاعات خود استفاده خواهید کرد، همان دایرکتوری خانگی شماست.
• در سیستم فایل داس و ویندوز برای جداکردن پوشه ها و مسیرها از بک اسلش استفاده میشود در حالی که در لینوکس از اسلش استفاده میشود.
• نام فایلها در داس و ویندوز همیشه دارای یک پسوند بوده اند. مانند txt برای فایلهای متنی و... پسوند فایل ها برای لینوکس و یونیکس لازم نیستند. سیستم فایل لینوکس بدون توجه به پسوند، نوع فایل را تشخیص میدهد.
• هر فایل و دایرکتوری در لینوکس دارای مجوزها و خصوصیاتی است که از دسترسی کاربران غیر مجاز به آن جلوگیری کرده و یا این دسترسی را محدود میکند. در بیشتر سیستمهای داس و ویندوز از این مجوزها خبری نیست زیرا این سیستمها در ابتدا بصورت سیستمهای تک کاربره طراحی و پیاده سازی شده اند. در سیستمهای ویندوز، سیستمهای مبتنی بر ویندوز NT که بصورت چند کاربره هستند این مجوزها پیاده سازی شده است.